คิดเห็นอย่างไรกับคำกล่าวที่ว่า
" ให้รับรู้ว่าสิ่งที่เกิดขึ้นกับจิตใจเรานั้นผ่านเข้ามา จิตเป็นแค่คนดูอยู่
แล้วทุกอย่างที่ผ่านมา ล้วนแต่ผ่านไปทั้งสิ้น บังคับไม่ได้ เห็นแค่นี้พอแล้ว "
.
จิตใจ เป็นสิ่งที่ไม่คงที่ มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา ในชีวิตประจำวันเราต่างต้องเผชิญกับความรู้สึกต่างๆที่มากระทบจิตใจ ทั้งความหิว ความดีใจ เสียใจ ไม่พอใจ เกิดขึ้นมาและดับลงในทุกๆขณะ
.
จิตที่เกิดขึ้นนั้นเป็นผลมาจากการกระตุ้นจากสิ่งเร้าภายนอกหรือจากความคิดภายใน เมื่อจิตเกิดขึ้นแล้ว ก็จะมีการเปลี่ยนแปลงตามธรรมชาติ และสุดท้ายก็จะดับลงจบลง จิตใหม่เรื่องราวใหม่ๆ ก็จะเกิดขึ้นตามมา
.
กระบวนการนี้เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว จนบางครั้งเราอาจไม่สามารถรับรู้ได้ด้วยตาเปล่า แต่สามารถรับรู้ได้ผ่านการฝึกสมาธิและการดูจิตของตนเองได้อย่างชัดเจน ด้วยญาณ16ขั้น ดังนี้
.
1. นามรูปปริจเฉทญาณ (ญาณเห็นความต่างระหว่างนามและรูป)
ผู้ปฏิบัติจะเริ่มแยกความต่างระหว่างนาม (จิต) และรูป (ร่างกาย) ได้อย่างชัดเจน
พอเห็นสิ่งใดก็สามารถแยกรูปกับนามออกจากกันได้

2. ปัจจยปริคคหญาณ (ญาณเห็นเหตุปัจจัย)
เริ่มเห็นความเชื่อมโยงของเหตุปัจจัยที่ทำให้จิตเกิดขึ้นและดับไป
เป็นญาณที่ทำให้ข้ามพ้นความสงสัยได้

3. สัมมสนญาณ (ญาณเห็นไตรลักษณ์)
เห็นความไม่เที่ยง (อนิจจัง) ความเป็นทุกข์ (ทุกขัง) และความไม่มีตัวตน (อนัตตา) ของจิต
พิจารณาเห็นไตรลักษณ์ ตามดูรู้ทันสภาวะจิต แต่ยังไม่ชัดเจนมากนัก
*อาจมีการหลงผิดในสมาธิ คิดว่าตัวเองได้ญาณเป็นผู้วิเศษในขั้นนี้ได้

4. อุทยัพพยญาณ (ญาณเห็นการเกิดและดับของจิต)
เห็นการเกิดและดับของจิตอย่างชัดเจน

5. ภังคญาณ (ญาณเห็นความดับไปของสิ่งทั้งหลาย)
ตระหนักถึงการดับไปของสรรพสิ่ง รวมถึงจิตด้วย
เห็นการเกิดดับของนามรูปอย่างชัดเจนมากขึ้น รู้เท่าทันการเกิดดับ

6. ภยตูปัฏฐานญาณ (ญาณเห็นความน่ากลัวของสังขาร)
เห็นความน่ากลัวของการเกิดและดับของจิต

7. อาทีนวญาณ (ญาณเห็นความเป็นโทษของสังขาร)
ตระหนักถึงความเป็นโทษและทุกข์ที่เกิดจากการยึดติดในจิตและรูป

8. นิพพิทาญาณ (ญาณเห็นความเบื่อหน่ายในสังขาร)
เกิดความเบื่อหน่ายในสังขาร ไม่อยากยึดติดในจิตและรูปอีกต่อไป

9. มุจจิตุกัมยตาญาณ (ญาณเห็นความปรารถนาในการหลุดพ้น)
มีความปรารถนาในการหลุดพ้นจากการเกิดและดับของจิต

10. ปฏิสังขาญาณ (ญาณเห็นทางปฏิบัติ)
ตระหนักถึงหนทางในการปฏิบัติเพื่อหลุดพ้น

11. สังขารุเปกขาญาณ (ญาณเห็นความเป็นกลางต่อสังขาร)
จิตเข้าสู่ความเป็นกลาง ไม่ยึดติดในสังขารอีกต่อไป

12. อนุลมญาณ (ญาณพิจารณาตาม)
พิจารณาถึงสภาพความเป็นจริงตามธรรมชาติของจิต

13. โคตรภูญาณ (ญาณเห็นถึงธรรมชาติเหนือโลก)
เห็นถึงความเป็นธรรมชาติที่เหนือโลก ซึ่งนำไปสู่การหลุดพ้น

14. มัคคญาณ (ญาณเห็นมรรค)
เข้าถึงมรรคหรือทางในการหลุดพ้นจากทุกข์

15. ผลญาณ (ญาณเห็นผล)
ตระหนักถึงผลของการปฏิบัติ ซึ่งเป็นการหลุดพ้นจากทุกข์

16. ปจจเวกขณญาณ (ญาณพิจารณาย้อนหลัง)
พิจารณาถึงการปฏิบัติที่ผ่านมา และรับรู้ถึงการหลุดพ้น
พิจารณากิเลสที่ตนได้กำจัดแล้ว ละได้แล้วแล้วพิจารณากิเลสที่ยังเหลืออยู่ด้วย
.
การฝึกดูจิตด้วยญาณ 16 ขั้นนี้เป็นการฝึกปฏิบัติที่ใช้เวลานาน และต้องการความตั้งใจและสติปัญญาในการรับรู้และตระหนักถึงความเป็นจริงของจิตและธรรมชาติของมัน ผู้ปฏิบัติที่สามารถผ่านกระบวนการนี้ไปได้จะได้รับความเข้าใจที่ลึกซึ้งในธรรมชาติของจิต และสามารถปล่อยวางจากการยึดติดในสังขาร ซึ่งนำไปสู่การหลุดพ้นจากทุกข์ในที่สุด
.
ขอบคุณที่มา : https://www.potiwanna.org/.../%E0%B8%8D%E0%B8%B2%E0%B8%93...