ในตำราเรียนที่เราคุ้นเคยมักจะกล่าวว่าอาณาจักรแรกของประเทศไทยคือ "สุโขทัย" แต่ความจริงแล้วไม่เป็นเช่นนั้น เพราะเมื่อสุโขทัยก่อตั้งขึ้น ยังมีอาณาจักรอื่น ๆ อีกหลายแห่งที่ตั้งอยู่ในภูมิภาคเดียวกัน เช่น อาณาจักรอยุธยา เชียงใหม่ และพะเยา ซึ่งเป็นแผ่นดินของคนไทยที่อยู่ร่วมกันในยุคหลายอาณาจักร
.
ในยุคนั้น ความเป็น "ไทย" ยังไม่ได้ถูกนิยามอย่างเป็นทางการและชัดเจน ผู้คนไม่ได้ยึดถือว่าตนเป็น "คนไทย" หรือ "คนขอม" แต่จะผูกพันกับบ้านเมืองและเชื้อสายของตนเอง เช่น คนที่เกิดในสุโขทัยจะรักและผูกพันกับชาวสุโขทัยเป็นพิเศษ ไม่ได้คิดถึงความรักชาติหรือความเป็นประเทศไทยเหมือนที่เราเข้าใจกันในปัจจุบัน
.
สุโขทัยก่อตั้งขึ้นในประมาณ พ.ศ. 1780 ส่วนอาณาจักรอยุธยาก่อตั้งในช่วงประมาณ พ.ศ. 1893 ซึ่งทั้งสองอาณาจักรมีระยะห่างกันถึง 111 ปี โดยสุโขทัยมีอายุอาณาจักรกว่า 200 ปี และทั้งสุโขทัยและอยุธยาก็มีรากเหง้ามาจากอาณาจักรละโว้ ซึ่งเป็นอาณาจักรที่มีอำนาจเสื่อมลงไปก่อนที่สุโขทัยและอยุธยาจะถือกำเนิดขึ้น
.
การที่สุโขทัยถูกยกให้เป็น "อาณาจักรแรกของประวัติศาสตร์ไทย" อาจเพราะเป็นที่ตั้งของศิลาจารึกสำคัญ และเป็นที่ที่พ่อขุนรามคำแหงได้ประดิษฐ์อักษรไทย ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ของคนไทยในเวลาต่อมา ในขณะเดียวกัน อาณาจักรละโว้ไม่ถูกนับเป็นอาณาจักรแรกของไทย เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่มีวัฒนธรรมขอมและมอญเป็นหลัก
.
หากพิจารณาอาณาจักรที่มีความเป็น "ชาติไทย" อย่างแท้จริง ก็ต้องยอมรับว่าเป็นสุโขทัย ที่ถือเป็นดินแดนแห่งความทรงจำและความภาคภูมิใจของคนไทยทั้งชาติ เพราะเป็นสถานที่กำเนิดเอกลักษณ์ของความเป็นไทย รวมถึงเป็นต้นกำเนิดของลายสือไทยและวรรณคดีเรื่องแรกของไทย "ไตรภูมิพระร่วง"
.
แต่เมื่อรัชกาลพ่อขุนรามคำแหงสิ้นสุดลง สุโขทัยเริ่มเสื่อมถอยลง ทั้งในด้านการค้าและการเมือง เนื่องจากอาณาจักรอยุธยาที่ตั้งอยู่ทางตอนล่างได้ขยายอำนาจและครอบงำบทบาททางการค้าของสุโขทัย ทำให้สุโขทัยค่อย ๆ ร่วงโรยไปตามกาลเวลา และในภายหลัง อาณาจักรสุโขทัยก็ได้รับการสถาปนาขึ้นใหม่ในฐานะ "รัฐในอุดมคติ" ของชนชั้นนำในสยามยุคต่อมา
