ทฤษฎีสมคบคิด เกี่ยวกับ "อาณาจักรทาร์ทาเรีย" (Tartaria หรือ Tartary) เป็นแนวคิดที่ได้รับความสนใจในกลุ่มผู้ที่สนใจประวัติศาสตร์ทางเลือก ซึ่งกล่าวถึงอารยธรรมยิ่งใหญ่ที่ถูกลบล้างหรือปิดบังจากหน้าประวัติศาสตร์โดยเจตนา อาณาจักรทาร์ทาเรียถูกอ้างว่าเคยเป็นอารยธรรมขนาดใหญ่ ครอบคลุมดินแดนกว้างใหญ่ในเอเชียกลางไซบีเรียจีนตอนเหนือและยุโรปตะวันออก
.
โดยปรากฏในแผนที่โบราณของยุโรปตั้งแต่ศตวรรษที่ 16 ถึง 19 แต่อาณาจักรนี้กลับไม่มีการกล่าวถึงอย่างชัดเจนในหนังสือประวัติศาสตร์สมัยใหม่ ทำให้เกิดข้อสงสัยว่ามีการ "ลบล้าง"ประวัติศาสตร์ของทาร์ทาเรียออกไปหรือไม่?
.
หนึ่งในจุดเด่นของทาร์ทาเรียตามแนวคิดสมคบคิดคือสถาปัตยกรรมขนาดยักษ์ที่มีอยู่จริงในปัจจุบัน โดยเฉพาะตึกทรงโดม หอคอยยอดแหลม อาคารที่มีลวดลายซับซ้อน ซึ่งผู้สนับสนุนแนวคิดนี้มักยกตัวอย่างอาคารยุโรปตะวันออก เช่น โบสถ์เซนต์บาซิลในมอสโก หรือสิ่งปลูกสร้างแบบ “Greco-Roman” ในอเมริกาเหนือ ที่พวกเขาเชื่อว่าไม่ควรจะถูกสร้างขึ้นได้ในช่วงเวลาที่กล่าวอ้างในประวัติศาสตร์ทางการ ด้วยเทคโนโลยีที่มีอยู่ในยุคนั้น
.
หลายคนจึงเชื่อว่าทาร์ทาเรียเคยมีเทคโนโลยีล้ำสมัย รวมถึง พลังงานฟรี หรือพลังงานจาก “ether” (พลังงานอีเธอร์) ที่ไหลเวียนอยู่ในธรรมชาติ ซึ่งอาคารเก่าหลายแห่งอาจเคยทำหน้าที่เป็นเครื่องมือรับพลังงานเหล่านี้ เช่น ยอดโดมหรือเสาแหลมที่อาจใช้ดึงพลังงานจากอากาศหรือสนามแม่เหล็กของโลก
.
นอกจากนี้ ทฤษฎีทาร์ทาเรียยังโยงไปถึงแนวคิดเกี่ยวกับ มนุษย์ต่างดาว โดยบางกลุ่มเชื่อว่าเทคโนโลยีที่ทาร์ทาเรียเคยมีอาจไม่ได้เกิดจากมนุษย์เพียงอย่างเดียว แต่มีความเกี่ยวข้องกับสิ่งมีชีวิตทรงภูมิจากนอกโลกที่เข้ามามีบทบาทในอดีต หรือมีการถ่ายทอดความรู้ผ่านรูปแบบที่เราอาจเรียกว่า “โบราณวิทยาล้ำยุค” ซึ่งสะท้อนออกมาผ่านโครงสร้างพลังงาน ภูมิปัญญาการออกแบบเมือง และระบบขนส่งที่ล้ำกว่ายุคสมัยที่ควรจะเป็น
.
เรื่องราวของทาร์ทาเรียยังแฝงด้วยการตั้งคำถามต่อกลไกของอำนาจในโลกปัจจุบัน เช่น การควบคุมความรู้ผ่านระบบการศึกษา การเขียนประวัติศาสตร์ใหม่ การเปลี่ยนแปลงแผนที่ หรือแม้แต่แนวคิดที่ว่ามีการ “ล้างโลก” (mud flood) ที่ถูกอ้างว่าเป็นภัยพิบัติครั้งใหญ่ซึ่งทำลายอารยธรรมเก่าอย่างทาร์ทาเรีย และถูกแทนที่ด้วยระเบียบโลกใหม่ที่เรารู้จักในปัจจุบัน
.
แม้ทั้งหมดนี้จะไม่มีหลักฐานที่ยอมรับในเชิงวิชาการ และมักถูกจัดเป็น "ประวัติศาสตร์สมมุติ" หรือ "แนวคิดไซไฟ" แต่เสน่ห์ของทาร์ทาเรียอยู่ที่การเปิดพื้นที่ให้คนตั้งคำถามกับสิ่งที่เคยเชื่อ เป็นกระจกสะท้อนความสงสัยต่อโลกที่มีระบบอำนาจปกคลุมทุกมิติ โดยเฉพาะในยุคที่ข้อมูลข่าวสารถูกควบคุมหรือหลั่งไหลเร็วเกินจะไล่ตามทัน